forum speccy.pl

ZX Spectrum => HARDWARE => NAPRAWY => Wątek zaczęty przez: romeks w 2017.08.24, 12:03:25

Tytuł: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.08.24, 12:03:25
Witam.
Zacząłem naprawę swojego ZX Spectrum +.
Objawy takie jak na fotce.
Przetwornica sprawna, napięcia poprawne, tętnienia pomierzone oscyloskopem minimalne.
Wylutowałem pamięci 4116 zamówiłem nowe TMS 4116 i podstawki precyzyjne.
Zastanawiam się jeszcze nad ROM, czy to czasami ona nie jest przyczyną tej usterki.
Na razie czekam na RAM.
Pozdrawiam.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.08.24, 12:08:25
Winny może być też procesor.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.08.24, 14:41:54
Faktycznie może i procesor.
Napięcia przy wylutowanych TMS są następujące:
1 - (-4,9 V)
8 - (+12,1 V)
9 - (+5,0 V)
16 - (GND)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.08.28, 09:43:28
Witam.
W oczekiwaniu na pamięci wlutowałem podstawki.
Sprawdziłem przejścia między pinami podstawek. Wszystko OK.
Przygotowałem też podstawkę pod procesor i ROM.
Jak będzie potrzeba to je wlutuję i podmienię procesor.
Przy okazji mam pytanie o możliwość pozyskania zaprogramowanego ROM.

Pozdrawiam.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.08.28, 12:50:06
Mam nadzieję, że przerobiłeś też układ wyboru typu ROMu aby akceptował kości EPROM, jak chcesz podmieniać ROM.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.08.28, 12:51:53
Mam możliwość zaprogramowania. Nie mam tylko 27c128, ale mam za to 27c256.
Mogę wgrać dwa "wsady" do takiego EPROM-a. Np. jeden - standard dla ZX 48kb, drugi zaś, jakiś zmodyfikowany, lub program testujący.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.08.28, 13:27:13
Dziękuję za odzew.
Zworek HN jeszcze nie ruszałem.
Jeżeli Kompik ruszy to nic nie będę robił,
chcę zostawić jak najwięcej oryginału, a jeżeli nie to
w pierwszej kolejności Z80A do podmiany na podstawkę,
a jeżeli i to nie pomoże to zajmę się ROM.
Przy wymianie ROM-u na pewno wtedy dwa "wsady".
Jeszcze raz dzięki za informację.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.08.29, 16:11:15
Włożyłem nowiutkie pamięci TMS4116 do podstawek.
Niestety objaw ten sam.
Myślę nad następnym krokiem.
1. Procesor
2. ROM
3. LS157

Tylko od czego zacząć ?
Pozdrawiam.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.08.29, 17:53:11
Ja bym zaczął od procesora.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.08.29, 18:45:28
Dzięki mariansss...
Zamówiłem Z80A.
Wymontuję i wlutuję podstawkę pod procesor.
Dam też podstawkę pod ROM.

Pozdrowienia.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.05, 12:22:00
Podstawki zamontowane.
Procesor wstawiony nowy.

Po południu podłącze pod monitor.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.05, 12:55:46
Skoro już masz ROM w podstawce, warto przerobić układ aby wsadzić EPROM z dwoma wsadami (27c256), np. w górna połówkę rom 48k a w dolna testowy, albo jedna z GW03 a druga z 48k.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.05, 15:40:32
Zamontuję EPROM-a dwu wsadowego ale najpierw muszę
uporać się z tym co na ekranie. Na początek chyba zmienię
wszystkie elektrolity. Chyba, że to co innego...
Może Koledzy mają jakieś sugestie ?

Pozdrawiam.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.09.05, 16:03:47
To jest przegrzana ULA 6C001-E6. Przynajmniej takich mam najwięcej. W innych wersjach nie widziałem takich artefaktów.
Niestety tego się nie da naprawić :(
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.09.05, 16:18:49
Na zdjęciach płyty w tym wątku widoczna jest ULA w wersji -7.
Taka powinna być katalogowo w ISSUE 4S.
To nie znaczy, ze nie zaliczyła "zgonu" jak nie temperaturowo, to np. elektrostatycznie.

Można by gdzieś ją "podstawić" do innej - sprawnej - płyty. Wtedy można by potwierdzić, albo wykluczyć jej uszkodzenie.
No ale, to jest oczywiste.

Można wyciągnąć jeszcze górny RAM i próbować uruchomić płytę z 16Kb pamięci.

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.05, 16:28:57
Śliczne dzięki za informację.
No cóż i tak bywa, ale się starałem.
Może znajdę  jakąś płytę ZX do naprawy
i wstawię do obudowy plusa.
Do tej chyba ciężko układ ULA "upolować".

Może zakupię Nebula....

No trudno. Coś tam wyświetla.
Dzięki serdeczne.
Pozdrawiam

P.S.
Ula się grzeje bardziej niż procesor ale w normie.
Spróbuję jeszcze z górną pamięcią, nie zaszkodzi.

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.09.05, 22:56:53
Poczytaj jeszcze tu http://hardware.speccy.org/reparar-i.html
Tam jest przedstawiona jedna usterka bardzo podobna do tej z Twojej płyty.

Z opisu wynika, że oprócz pamięci, był też uszkodzony IC24 74LS00. Kondensator C64 - 180pF został zmieniony na wartość 100pF (przy pamięciach -150ns)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.06, 07:16:01
Faktycznie bardzo podobne uszkodzenie.
Dziękuję.
U mnie kondensator C64 już jest 100 pF.
A tego IC24 wylutuję, dam podstawkę i wymienię.
Zobaczymy co z tego będzie.
Może to jest przyczyna
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.09.06, 07:41:40
Wymiana kondensatora załatwi tylko środkową część ekranu.
Te podwojone napisy w dolnej części pozostaną.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.06, 10:14:00
Kondensatora nie trzeba wymieniać bo jest 100 pF.
Natomiast patrząc na schemat wymiana 74LS00N
może być zasadna.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.07, 09:12:47
Udało mi się dostać nowe 74LS00N oraz 74LS32N.
Wymieniam je dzisiaj obydwa (wstawiam na podstawki).
Pewnie za dużo to nie pomoże, ale może znikną
te kwadratowe kropeczki na ekranie.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.07, 16:06:36
Bardzo dziękuję za cenne rady i podpowiedzi.
Forum jest na prawdę skarbnicą wiedzy.
Niestety uszkodzona ULA jest najbrzydszym przypadkiem uszkodzenia.

Prześledzę eBay-a może coś sie trafi.
Na tym chyba zakończę naprawę. Może kiedyś
trafi się "dobra ULA" ...
Po wymianie LS00 i LS32 nic nie uległo zmianie.
Korci mnie jeszcze wymiana LS157 ale pewni nic to nie da.
Klawiatura pracuje świetnie.
Komputer ma styropian i podniszczone pudełko,
jest w świetnej kondycji, dlatego pewnie jeszcze wrócę
do naprawy
Pozdrawiam Grupowiczów.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.07, 16:43:04
Zainwestuj w Nebule. Szkoda czasu na polowanie na ULA'e, tym bardziej, że potrzebujesz ją w wersji -7.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.09, 13:52:43
Oryginał to oryginał. Nie będę kombinował.
Zapoluję na Ulę. A na razie ....
Zainwestowałem w "pudełkową" wersję ZX128 +.
Był o 2 Funty tańszy od Nebuli.
Ma większy potencjał.
Też nie testowany (czyli prawdopodobnie niesprawny) ale fajny.
Do Glasgow lecę za dwa tygodnie.
A ZXSp+ poczeka na lepsze czasy. Coś wyświetla,
a do "grania" i tak nie za bardzo się nadaje. (Kempston....)
Niestety zaraziłem się chorobą ZX....
Pozdrowienia.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.11, 14:37:26
Witam ponownie.
Mam dostęp do układów 74ALS157.
Czy mogę je podmienić za 74LS157 ?

Pozdrawiam.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.09.11, 14:37:48
Tak
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.11, 15:17:46
Oby nie byly od Nationala.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.12, 07:41:04
Mam 2 sztuki 157.
Zastanawiam się,  które wymienić jako pierwsze przy tego typu objawach.
Czy IC3, IC4 czy może IC26, IC25....
Pewnie za dużo nie pomoże, ale ale może chociaż znikną te kwadraciki
na środku ekranu.

Pozdrawiam
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.09.12, 07:47:50
Dolny RAM z pamięcią obrazu to IC3 i IC4.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.12, 09:30:55
A nie prościej zagonić do roboty program diagnostyczny od Phila (SmartCard Diagnostic ROM), który testuje też multipleksery? Będziesz miał obraz, co boli Twojego ZXSamsunga.

Soft znajdziesz w pakiecie Firmware na tej stronie: http://blog.retroleum.co.uk/smart-card-for-zx-spectrum/ (http://blog.retroleum.co.uk/smart-card-for-zx-spectrum/)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.12, 09:57:33
O kurcze, nie doczytałem i nie pomyślałem.
Wylutowałem już 157 i wstawiam podstawki.
Wstawię zatem nowe 74 ALS157
i przetestuję programem diagnostycznym.
Dzięki za informację.
Przy okazji wyszło, że
dolny RAM jest cały sprawny.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.13, 09:57:57
Oby nie byly od Nationala.
Układy 74ALS157 są firmy TESLA.
Wymieniłem też "podpadające elektrolity".
Po południu podłącze pod TV.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.13, 17:08:52
Obraz z nowymi układami niestety nie uległ zmianie.
Dalej jest z tymi kwadracikami.

Wyjąłem IC 24(74LS00) obraz jest taki sam, bez zmian...
Wyjąłem IC 23(74LS32) obraz też jest bez zmian.
Zał. fotka.


Ponowne zainstalowanie IC23 i 24 nic nie zmienia.
Dalej rozdwojony napis i kwadraciki.
Zasilanie IC23 i 24 jest poprawne.

Gdzie szukać przyczyny ? Co sprawdzić jeszcze ?


Pewnie to brak RAS na ULA.
Niestety ULA-i na podmianę nie mam.

Pozdrowienia

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.13, 18:02:48
W Twoim przypadku IC3 i IC4 graja pierwsze skrzypce. Bawiac sie IC23 i IC24, nic nie zmieniles dla pamieci ekranu, ktora jest w dolnym RAMie. IC23 I IC24 sa powiazane tylko z gornym RAMem (od adresu 0x8000). Wsadzajac lub wyjmujac te dwie kostki, co najwyzej z ZXa 48k zrobiles 16k.

Zapusciles ROM diagnostyczny?

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: nietoperz w 2017.09.13, 19:17:23
Nie sztuką jest złapać króliczka ale go gonic - czy jak to tam było ;)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.13, 19:33:22
W Twoim przypadku IC3 i IC4 graja pierwsze skrzypce. Bawiac sie IC23 i IC24, nic nie zmieniles dla pamieci ekranu, ktora jest w dolnym RAMie. IC23 I IC24 sa powiazane tylko z gornym RAMem (od adresu 0x8000). Wsadzajac lub wyjmujac te dwie kostki, co najwyzej z ZXa 48k zrobiles 16k.

Zapusciles ROM diagnostyczny?

Testu jeszcze nie robiłem.

Zmylił mnie trochę schemat ISSUE 4A,B.
Nie jest on zgodny z 4S. "Odkryłem"  to mierząc przejścia na ścieżkach.
Dlatego uparłem się na tego nieistniejącego NAND-a na 35 nóżce RAS.
Polówka IC 24 (1,2,3 i 11,12,13) nie jest wykorzystywana.
Natomiast faktycznie druga połowa 74LS00 wraz z 74LS32 odpowiada za multipleksery pamięci górnej.
Dzięki za podpowiedź.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.13, 20:26:15
TESTY....

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.14, 08:30:19
A nie prościej zagonić do roboty program diagnostyczny od Phila (SmartCard Diagnostic ROM), który testuje też multipleksery? Będziesz miał obraz, co boli Twojego ZXSamsunga.

Soft znajdziesz w pakiecie Firmware na tej stronie: http://blog.retroleum.co.uk/smart-card-for-zx-spectrum/ (http://blog.retroleum.co.uk/smart-card-for-zx-spectrum/)

Przepraszam za pytanie, ale o który soft z tej paczki chodzi.
i jak go załadować. Mam wgrany K7ZX a ten wgrywa tylko TAP i TZX.
Robię to pierwszy raz i wiele rzeczy stanowi zagadkę.
Dlatego pytam.

Pozdrawiam
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.14, 08:40:08
Kto pyta, błądzi z innymi ;) W stadzie raźniej :D

Potrzebujesz podmienić oryginalny ROM na EPROM z wgranym wsadem: DiagROMv28. Dodatkowo wymagana jest drobna przeróbka płyty (2 diody, dwa rezystory i kawałek kynaru) jak pokazano tu:

(http://blog.retroleum.co.uk/wp-content/uploads/2014/05/spectrum_rom_modifications_diagram.png)

Po przeróbce, rejon zworek wyboru typu ROMu będzie wyglądał podobnie jak na zdjęciu poniżej.
(http://fotogalleria.info/pub/ZXSpeccy/ROM_SW/ZXROM_SW_03.jpg)

Potrzebujesz wolny układ 27c128/27c256/27E257 lub podobny.

W tym przykładzie jest też przełącznik banków EPROMa (2 rezystory i piny do zworki), bo używam układów 27c256. W jego dolną połowę wgrywam oryginalny ROM 48K, a w górną np. ROM diagnostyczny lub ROM z modyfikacjami (np. GW03).

Jak nie masz programatora, myślę, że jak poprosisz na tym forum, znajdzie się parę osób, które będą w stanie pomóc.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.14, 10:55:42
Kto pyta, błądzi z innymi ;) W stadzie raźniej :D

Śliczne dzięki.
Zabieram się za przeróbkę zworek.

P.S. Przy okazji wycinek ISSUE 4ab
z naniesioną poprawką dla ISSUE 4S(amsung)
Pozdrawiam.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.15, 12:43:59
Po wymianie elektrolitów ...
Poszedł w zaświaty procesor.
Fakt moja wina bo była zlana (cieniutka nitka z cyny)
ścieżka przy minusie na C78 idąca do procka....

Na razie tego kompa mam DOŚĆ !!!
Poleży sobie i poczeka na lepsze czasy.
Co prawda  nie ma już tej pręgi przez środek ekranu....
Nie mniej się na tego kompa lekko w......m.

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.15, 12:50:22
Oj, szybko poddajesz sie ;) Mam jednego pacjeta, co jak jedno naprawie, za chwile pada cos innego. Czasem boje sie go odpalic. Fakt, musial miec ciezkie zycie, bo poprzenicy niezle go skatowali.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.09.15, 13:20:29
To co ma powiedzieć "ordynator" Pear ?
Jego "klinika" pęka w szwach od takich "pacjentów" :)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.09.15, 13:41:45
Bardziej pasuje określenie "szpital polowy".
Po pierwsze ze względu na warunki, po drugie z uwagi na stan co niektórych pacjentów.
Rany od szrapneli, ajdików, pustynny piach w bebechach, czy co tam jeszcze ?) ;D
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.15, 14:12:08
Masz też zakrwiawiony fartuch, jak rzeznik, od opatrywania ciężko rannych? ;)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.09.15, 14:17:31
Rzeźnik robi za kapelana :)

Tak na poważnie, już na początku tego wątku (kurcze, znów poezja) powinienem kol. Romeks-a uświadomić, co to za twór ten ISSUE 4S.
Sam z takowym walczyłem, co prawda walkę wygrałem, ale od tego czasu, nie dotykam się do do niej.
Jak dla mnie, ISSUE 4S to jedna z bardziej "upierdliwych" rewizji ZX-a.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: LordFarfocel w 2017.09.15, 14:49:04
Tak przy okazji tego że Klaud wrzucił te objaśnienia dotyczące przeróbki ROM -> EPROM. Czy po takiej przeróbce włożenie z powrotem oryginalnego ROM może powodować jakieś problemy ? Chodzi mi o to zagadnienie od strony praktycznej.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.15, 14:59:48
Oryginaly PROM nie bedzie dzialal jak nalezy po przerobce.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.15, 16:17:24
Powalczę jeszcze, zwłaszcza,że nie ma tego upierdliwego paska .
Czy procesor Z80-CPU 8-bit 6MHz NMOS DIP40 Z0840006 Zilog
(jest w sklepie) to to samo co Z80-CPU 8-bit 4MHz NMOS DIP40 Z0840004 Zilog
(nie ma w sklepie). Wolę zapytać, choć myślę że chyba nie ma różnicy.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.09.15, 16:18:22
Nie to samo, ale powinien zadziałać.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.15, 16:34:49
Zamówiłem 2 szt. po 14,90 zł.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.18, 08:14:53
Tak sobie planuję w czasie oczekiwania na procesory i EPROM, czy nie wstawić do zasilacza stabilizator 78S09 9V 2A z radiatorem.
Teraz na stronie pierwotnej mam 234 V a na wtórnej (bez obciążenia ) 12,4 V (DC).
Miejsca w obudowie jest pod dostatkiem, zasilacz z dodatkiem stabilizatora  miałby odpowiednie napięcie 9V DC.
 
Na płycie natomiast  wymieniłem wszystkie elektrolity na nowe oraz stary oryginalny GL8705 na wzmocniony L78S05CV (2A).
Przy okazji fotka wyjaśniająca "uwalenie " procesora. Gołym (w okularach) okiem tego nie było widać.
Dopiero pod lupą była zauważalna cieniutka niteczka cyny. To tak ku przestrodze.
Zanim się podłączy trzeba 5 razy sprawdzić.

Pozdrawiam
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.09.18, 09:59:30
Ja ma taką zasadę, ze po każdym lutowaniu, czyszczę płytę od strony druku szczoteczką do zębów i izopropanolem.
W czasie "międzylutowań" - samą szczoteczką. Pozostałości cyny np. z odsysacz. lub grota, mogą narobić problemów.

Zamiast stabilizatora 9V, lepiej wstawić diodę tak ok 2A w szereg na "+" zasilania.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.18, 10:26:47
Faktycznie, pod obciążeniem jest 10,1 V.
Dioda obniży o 0,6 V czyli do 9,5 V.
Stabilizator wydaje się zbędny.
Wstawię diodę jakąś 5A na wszelki wypadek.
Nie ma co "przedobrzać"....
Dzięki.

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.19, 09:22:12
Może ktoś z Kolegów wie..
Jaka może być max wysokość radiatora na ULA w SP+ ?
Czy 10 mm się zmieści aby nie zawadzał o blachę od klawiatury ?

Albo może przynitować do tej blachy klawiaturowej sprężystą
blaszkę dociskającą ULA i odprowadzającą ciepło.
Tak jest zrobione w C64.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.19, 09:51:12
Jak chciałbyś wsadzić stabilizator do zasilacza, musiałbyś dodać do niego radiator na zasilaczu. Inaczej ugotował byś 7809 dość szybko. W zasilaczu masz już 4 diody prostownicze, które też grzeją się. Dodanie jakiejkolwiek grzałki do wnętrza zasilacza nie jest najlepszym pomysłem.

5A dioda jest strzalniem z armaty do wróbla. 1.5A w zupełności wystarczy, np. 1N539x.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.19, 11:36:23
Zrobiłem modyfikację na diodzie i spełnia ona swoją rolę.
Parę danych odnośnie pomiarów.
Napięcie sieci 242,8V. Pomiary robione przyrządem FLUKE 187 (legalizowany  )
Wlutowałem do zasilacza Spectrum  diodę MUR 460 (4A / 600 V) bo taka wpadła pod rękę.
Obciążyłem żarówką (28V/40W) prądem 0,8 A.
Napięcie pod obciążeniem przed diodą wynosiło 10,25V (bez obciążenia 12,77V)
Napięcie pod obciążeniem po diodzie wynosiło 9,38 V (bez obciążenia 12,65V)
Czyli dioda spełnia swoją rolę. Ampery diody moim zdaniem nie mają  tu znaczenia.
(oczywiście w granicach rozsądku)
Dzięki za podpowiedzi.
Co do grzania i „ugotowania 7809” to moc tracona
przy takich parametrach byłaby 10,25V – 9V = 1,25 V
1,25V x 0,8A = 1 W.
Pomijam fakt, że do stabilizacji za pomocą 78xx, minimalne napięcie pod obciążeniem Uin musi być co najmniej ok. 2 V większe od Uout. (w tym przypadku to tylko 1,25 V)

Przepraszam za fotkę z komórki....
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.19, 15:03:04
Obciaz zasilacz 1.4A, zmień zasilanie na 230+10% na 256V a następnie zmniejsz napięcie zasilania do 230V-6% to będziesz miał najgorsze możliwe warunki pracy układu zasilania. W Twoim gniazdka nie zawsze będzie 243V.

O układach zasilania romawialismy już na tym forum. Nawet podawałem dokładnie warunki pracy jakie musi spełniać zasilacz do ZXa.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.19, 16:27:29
No dobra jak będzie źle to wywalę tę diodę. Nie ma się co irytować.
Dałem obciążenie 0,8A bo  tyle pobiera mój komp.
A nic do niego dołączać nie zamierzam.

Teraz zająłem się chłodzeniem. Nie wiem czy było, ale może się przyda.
Radiator jest ze starej płytki VGA, pocięty na trzy części.
Reszta na fotkach. Myślę, że nie zaszkodzi trochę chłodzenia.
Na procesor radiator dopiero zamocuję, jak przyjdzie nowy Z80.

Pozdrawiam.
Klaud przepraszam jeśli poczułeś się urażony moimi dywagacjami o zasilaczu.
Przyznaję że nie czytałem.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.19, 16:39:05
Nie przepraszaj, bo nie masz za co.

Co do radiatora dla ULA, w obudowie gumiaka należałoby wywalić jej podstawkę i wlutowac ją prosto w płytę. W obudowie Plusa miejsca jest sporo i niski radiator powinien wejść. Chłodzić CPU nie potrzebujesz.

Jak chcesz zmniejszyć temperaturę wewnątrz dowolnego Speccy, wywal stabilizator wraz z radiatorem a zamiast 7805 wsadz przetwornice DC-DC (np. Traco, Murate czy Recoma). Pobór mocy z zasilacza spadnie o ok 30%, będziesz miał przyjemny chłodek w ciasnej gumiakowej obudowie, ULA dostanie oddechu. Możesz iść też krok dalej i wymienić wszystkie układy z serii LS na HCT (6 scalaków), niewielki spadek zapotrzebowania na energię elektryczną. Z pamięciami już gorzej, bo należałoby wymienic je na pamięci statyczne. Procesor możesz wsadzić w wersji CMOS zamiast NMOS, ale kula u nogi zawsze ULA. Chyba Nebula od Phila mniej zre. Będziesz gonił króliczka, ale i tak go nie złapiesz ;)

 Aha, która masz ULA'e, -6 czy -7? Wersja -6 jest niezła grzałką i lubi padać od ciepła. Ty masz -7, ostatnią serię ULA do ZX 48k, nie jest ona aż tak wrażliwa na temperaturę.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.20, 09:47:48
Serdeczne podziękowania dla Kol. mariansss za zaprogramowany EPROM.
Zabrałem się za przeróbkę płyty.
Na fotkach podłączenia diod i rezystorów, które w ISSUE4S są trochę inne.
Na tranzystor TR5 (A733) trzeba nałożyć koszulkę termo, bo jego baza jest
niebezpiecznie blisko pinów zworki.
Vcc 5V wziąłem z emitera TR5.
Masy GND są przy głośniczku.
Zworę EPROM 1 - 28 wykonałem od strony ścieżek.

Pozdrawiam.

P.S. Czekam na Z80 ze sklepu.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.09.20, 09:58:10
Zgrabnie wyszło. :)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.22, 14:34:34
Dziękuję Klaud.
Dzisiaj przyszły procesory.
Po zamontowaniu nic się nie zmienia. Ręce opadają.... :-X
Dzięki radiatorowi Ula jest teraz ciepła a i radiator od stabilizatora nie grzeje się tak mocno.
Testy przechodzi bezbłędnie, jak wyjmuje którąś z dolnych TMS to wskazuje która to jest....
Tylko po testach obraz jest do D...y.
Wszystko robiłem przy odłączonej klawiaturze
Fakt ta ISSUE 4 Szajsung jest wredna,
zwłaszcza, że inny program diagnostyczny stwierdza, że ULA jest OK.
No nie wiem co jeszcze powymieniać. Może kondensatory 22 nf na 68....

Pozdrawiam
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.22, 17:39:30
I jeszcze jeden ekran po teście....
Już z dołączoną klawiaturą i po naciśnięciu 1.

Zawziąłem się.
Będę po kolei wylutowywał i sprawdzał poszczególne elementy.
Zima jest długa...

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.09.22, 18:05:16
A nie prosciej wysłac komus to nieszczesne ULA zeby sprawdził?
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.22, 18:11:24
To najlepsze rozwiązanie.
Czy mogę je przesłać do któregoś z Szanownych Kolegów celem sprawdzenia ?
Załączę kopertę zwrotną i stosowne opłaty.
Radiatora z ULA-i bym nie zdejmował.
Może to faktycznie wyważanie otwartych drzwi.

A tu film z testów.
https://www.youtube.com/watch?v=DfCh2_M9mv8&feature=youtu.be

Pozdrowienia.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.09.22, 18:14:11
Mozesz do mnie, odezwij sie  na PRV to ci podam adres.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2017.09.22, 18:32:29
Według mnie strata czasu i kasy. Diagnoza jest w tym wątku (#13 i #18).
Ta ULA została przegrzana i jest to niestety nieodwracalne uszkodzenie.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.09.22, 19:07:40
Pear ma rację. Uszkodzona jest ULA. Choć przechodzi testy, to niestety, jej czas już dobiegł końca.
Są zamienniki, np.NEBULA - http://blog.retroleum.co.uk/electronics-articles/nebula-spectrum-ula-chip-replacement-module/
Tanie nie jest, ale na pewno się już nie przegrzeje.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.09.22, 19:08:37
W/g mnie tez ale w ten sposob rozwieję wszelką nadzieję ;) A jak poszukam po szufladach to i ULA sie znajdzie. :D
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.24, 21:18:25
A jak poszukam po szufladach to i ULA sie znajdzie. :D
To graniczyło by cudem.
Odnawiam stare radioodbiorniki, buduję jakieś tam modele...
Ożywienie "pacjenta" jest zawsze dla mnie największym dobrem...
Chociaż pacjent "krzemowy" albo "siatkowy", zawsze tworzy "PROBLEMY"
Nie ma łatwo...

Pozdrawiam Brać pozytywnie nakręconą....
Romek S.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.09.28, 21:04:06
Ula przyszła, efekt na mojej płycie.CZyli wszystko jasne.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.09.28, 21:48:30
Trochę szkoda :(
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.09.29, 06:20:52
Ula przyszła, efekt na mojej płycie.CZyli wszystko jasne.
Ogromne dzięki za sprawdzenie. Twoja pomoc rozwiała wątpliwości.
Podziękowania i dla innych Kolegów, których podpowiedzi i sugestie pozwoliły na zdiagnozowanie sprzętu.
Wiele się przy tym nauczyłem, spędziłem sporo czasu na czytaniu Forum.
Jest Ono skarbnicą wiedzy, miejscem gdzie można spotkać wielu wspaniałych Kolegów.
Jeszcze raz dziękuję Koledze Zaxonwi za czas i bezinteresowną pomoc w diagnozie.
Jednocześnie chciałbym zapytac o możliwość zakupu ULA o ile taka by się znalazła.
Pozdrawiam serdecznie.

P.S. Wczoraj wieczorem nie miałem dostępu do kompa
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.10.09, 18:34:59
Witam.
Dzięki Kol. Zaxon-owi mam sprawne ULA i komputer ożył.
Dziękuję bardzo za pomoc.
Koledzy z Forum okazali się niezastąpieni przy tego rodzaju naprawach.

Następny w kolejce będzie  Spectrum +2 "szarak".

Pozdrawiam,
RomekS.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.10.09, 18:37:13
No i nice ;) Szykowac ULA do szaraka ?  ;D
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.10.09, 19:06:03
Nie wiadomo.
Na razie wymaga oczyszczenia, ale stan jest naprawdę niezły.
Ale to w późniejszym czasie....
Dzisiaj "żyję" naprawionym Spectrusiem.
 :) :) :)

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.10.16, 10:49:38
Witam.
Niestety to nie koniec naprawy.
Przy wgrywaniu z magnetofonu coś się zepsuło.
Okazało się że poszedł tranzystor przetwornicy.
Dlaczego??? Nie wiadomo.
Początkowo znalazłem BC211, który pracuje poprawnie,
ale znalazłem w "szpargałach" 2SD882.
Jest to tranzystor npn, 12,5W, 3/6A, 100MHz, hfe 160.
Wylutowałem BC211 i zamontowałem sd882.
Myślę, że ten tak szybko nie padnie z "byle powodu" lub
bez powodu. Po zamontowaniu napięcia są  poprawne.
Sprawdzane były przy wymontowanym dolnym RAM.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.10.16, 16:30:37
Wkładałem po kolei kostki RAM. Za każdym razem po włożeniu i włączeniu
sprawdzałem temperaturę. Sześć kostek nie przeżyło.
Dobrze, że miałem zapas. Komputer ożył.
Odstawiam tego ZX-a na półkę jako eksponat.
Do zabawy wykorzystam "szaraka".
I jeszcze małe pytanie.
Czy można prosić o krótki listing programu (albo miejsce gdzie jest takowy)
sprawdzającego dźwięk.
Z magnetofonu nie wgrywa, a wolę dalej nie eksperymentować.

Pozdrawiam
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.10.16, 16:36:09
W BASICu komenda "BEEP"? ROM testowy też takie rzeczy potrafi.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.10.16, 16:53:31
Testowy ROM jest głuchy, cisza.
BEEP też cisza.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.10.16, 16:57:00
No jak rany, znowu upaliłeś  ULA  :o ?
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.10.16, 17:06:40
Raczej diodę od głośnika ;)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.10.16, 17:11:15
Najprawdopodobniej ULA mnie nie lubi.
Pewnie sygnał z magnetofonu był za silny.
Albo elektrostatyka...
Trudno, ale do programowania się nadaje.
Wszystko chodzi jak trzeba.
A do innych celów mam "szaraka".
Tego "plusa" już nie dotykam, zostaje dla wnuczki.
BASIC jest na klawiszach, wszystko sprawne.

Pozdrowienia.
Temat chyba można będzie zamknąć.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2017.10.16, 17:21:47
Jakim cudem z magnetofonu mialbys sygnal o napieciu powyzej 10V (szczyt do szczytu)?

Przedzwon diode (D9) i tranzystor (TR7) do glosnika. Moze one sa walone.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: tooloud w 2017.10.16, 18:01:58
No jak rany, znowu upaliłeś  ULA  :o ?

tzn. mam jeszcze parę płyt z dobrymi ULA, ale w tym tempie skończą mi się zapasy :D
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.10.16, 19:03:14
E tam, ruskie dorobią ;)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2017.10.16, 19:04:20
No jak rany, znowu upaliłeś  ULA  :o ?

tzn. mam jeszcze parę płyt z dobrymi ULA, ale w tym tempie skończą mi się zapasy :D
Nie przesadzajmy.
Nie jestem "niszczycielem" UL
;)
Przestrzegam zasad, czasami coś nie wyjdzie.
Nie mam pojęcia dlaczego przetwornica
się "wykorpytnęła" bez powodu.
Teraz działa na porządnym tranzystorze.
Niemniej pamięci "poszły w zaświaty" i ULA  "zdziwaczała".
Na starej ULA (podmieniłem) jest dźwięk ale obraz "potrójny".
Naprawiam sporo elektroniki, ale ISSUE 4S jest ewenementem.
Zapoluję na NEBULA.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: zaxon w 2017.10.16, 19:06:25
Przeciez zartujemy ;)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2017.10.16, 21:04:23
O rewizji płyty 4S pisałem na forum.
To jest wg. mnie - wynalazek.
Już wolę Issue 2 lub 3B.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.02.17, 14:20:11
Znowu padła kostka 4116.
Ja tej "dziadoskiej" płyty mam dosyć.
Nie wiem co się dzieje.
Gdzie szukać przyczyny tego zachowania.
Działał 3 dni bezproblemowo, a potem dup i kaszana.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.02.17, 14:21:15
Efekt starzeniowy układów krzemowych albo przetwornica dogorywa.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.02.17, 14:31:40
Układy RAM  były "nowe" a przetwornica pracuje na
2SD882, jest to tranzystor npn, 12,5W, 3/6A, 100MHz, hfe 160.
Przetwornica ma spory zapas.
Zapas RAM-ów się niestety wyczerpał.
Chyba przerobię to na jedno napięciowe.
Mam 8 szt. D2164 ; kilka 61256 ;
Czy jakiś pewny schemat przeróbki  gdzieś się znajdzie ?

Pozdrawiam
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2018.02.17, 18:57:34
Pisalem, że płyta 4S to bomba z opóźnionym zapłonem.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: trojacek w 2018.02.17, 19:28:02
Schemat przeróbki? Ale po co? Porównaj sobie PDF-y 4116 i 4164, różnice występują na pinach zasilania. Trzeba jedynie odciąć -5V i 12V i przemostkować 5V na pin 8 (zewrzeć piny 8 i 9). Robiłem to parokrotnie i działało jak złoto.
Niektórzy twierdzą, że po takiej operacji nieobciążone napięcie -5V dobrze jest obciążyć jakimś rezystorem. Ja nie zauważyłem żadnych skutków ubocznych "wiszącego" -5V, prawdę mówiąc.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.02.17, 20:05:07
OK.
Czyli pojedynczy (ten uszkodzony 4116) układ też mogę wymienić na zmostkowany 4164 ?
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.02.17, 20:06:38
Zrobiłem zworkę na 4164 i...
Działa.
Dzięki. Mam jeszcze 7 szt.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: rafni w 2018.04.14, 02:25:40
Chciałem serdecznie podziękować wszystkim udzielającym się w tym wątku za świetne opisy, dobrej jakości fotki i wytrwałość.

Oszczędziłem masę pracy - mam jasność co do diagnozy - my ULA is DEAD... Dlatego WIELKIE DZIĘKI!

Moja ULA to pamiątka po ZXSp48+ z dzieciństwa. Okazało się że nie przetrwała próby czasu lub sam ją kiedyś wykończyłem próbując jako dzieciak naprawić uwaloną przetwornicę -5V (nie wiedząc co siadło) ;-)

Przy okazji wielkie podziękowania dla trojacka który wymienił się ze mną swoimi skarbami i dzięki temu stałem się ponownie, po blisko 30 latach, niezmiernie szczęśliwym posiadaczem ZXSp48+  :D

Moje objawy DEAD ULA są zbliżone do opisanych w wątku jednak dorzucę je aby wskazać innym naprawiającym, jak mogą się manifestować te uszkodzenia.

Dynamicznie wygląda to tak: https://photos.app.goo.gl/wgFQFtM1AeHsYGzg2
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2018.04.15, 02:07:41
No proszę, kolejna ULA w wersji 6-tej padnięta w ten sam sposób.
Chyba przyszła plaga na te ULA.
Na 10 szt płyt ostatnio przeze mnie naprawianych i przeglądanych, w dwóch dokładnie była tak samo uszkodzona ULA rev. 6
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: rafni w 2018.04.15, 03:54:19
Ano właśnie, zapomniałem dodać że moja była 6C001E-7 (8625) :(
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2018.04.15, 14:58:53
Hmm, ciekawe.
Sprawdź, jak Możesz z ciekawości diodę D9.
W tych dwóch egzemplarzach, które miałem z padniętą ULA diody te były uszkodzone.
Przypuszczam, że było to wynikiem podania na gniazdo EAR jakiegoś dziwnego sygnału, który spowodował uszkodzenie diody D9 oraz ULA.
Może to jest jakaś prawidłowość odnośnie takiego uszkodzenia ULA, niezależnie od jej wersji.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: coberr w 2018.04.18, 01:38:01
@ romeks

niezłą drogę przez mękę przeszedłeś :)
Ja tak przeczytalem cały wątek i coś mnie się zdaje - zę u CIebie główny problem to mimo wszystko potwornica...
mialem kiedyś - nie pamietam przy której wersji PCB - chyba 6 (a może też własnie 4s?) problem własnie z potwornicą.
Polegał na na tym ze zasilacz sieciowy dawał minimalnie za wysokie napięcie - powyżej 10V. wtedy może się okazać, że przetwornica wręcz wstrzymuje pracę. Obniżenie do 9V przywraca poprawną pracę przetwornicy.
Problem chyba stal sie nagminny - bo kiedyś wszystko było na 220V . Obecnie jest 230 - u niektórych nawet powyżej 240V - w zależności od tego czy jesteś np. na wiosce przy samym transformatorze WN/SN/NN na całą miejscowośc.

W sumie stabilizator 9V w samym zasilaczu może i  nie byłby głupim rozwiązaniem - jednak należy tu pamiętać o tym , że są jeszcz tzw. sabilizatory LDO (low drop output voltage) - które z powodzeniem przyjmują na siebie różnicę napięć rzędu 0,5-1V
standardowy - wymaga napięcia wyzszego o te 3V...
to juz ktoś wspomniał...

Wymiana pamieci na 4164 - jak nabardziej - czemu nie - jesli masz zapas i nie wiesz co z tym zrobić - zwłaszcza , że   trojnapięciówki padają jak "muchi"
Jeszcze jedna kwestia - skąd brałeś "nowe" 4116"? bo ostatnimi czasy nasi yellow friends podrabiają wszystko na potęgę -klepiąc taka tandetę - ze strach się bać gdziekolwiek wsadzać ich cudowne "oryginały" z jednym numerem daty i serii w całym kilkuletnim cyklu produkcyjnym :)

co do tranzystorów w samej potwornicy - należy wybierać i segregowac te o jak najwiekszym wzmocnieniu.
Sama wytrzymałośc prądowa i napieciowa to nie wszystko. Ważne są warunki wysterowania tranzystora. (o czym się zapomina nie tylko przy przetwornicy zx spectrum : )) . A jesli te są marne - to nadrabiać to wcmocnieniem.
Dlatego też np. nie wszystkie BC211 (chociaż swietnie sobie tam radzą) nie nadają się do tej roli.
Należy wybierać grupę najwyższą. (mniej  będzie lub w ogole sie  nie będzie grzała)
Elektrolity w przetwornicy to w zasadzie podstawa. Większość rzeczy niestety dopiero widoczna na oscyloskopie.

jak bym sie mylił - niech mnie koledzy odpowiednio objadą :)



Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.18, 09:39:09
Witam.
Faktycznie wszystkie zasilacze dają za wysokie napięcia.
W ZX81, przerobiłem zasilacz dodając cztery szeregowo połączone diody z jakiegoś Graetza
co polepszyło warunki pracy stabilizatora 5V. Teraz nie jest gorący tylko ciepły.
http://www.speccy.pl/forum/index.php?topic=3975.msg62767#msg62767
Zasilacz od "szaraka" też dawał za wysokie napięcie rzędu 11,5V pod obciążeniem ponad 1A.
Zastosowałem więc proste rozwiązanie wykorzystując mostek prostowniczy 4A.
Każda z diod daje ok. 1,2V spadku i pod obciążeniem  jest teraz 9,1V
na wyjściu zasilacza (we wtyczce).
Można oczywiście zamiast mostka zastosować 2 diody połączone szeregowo.
Pomijając kwestie teoretyczne, rozwiązanie sprawdza się w praktyce
i mam nadzieję polepszy pracę "nieszczęsnej potwornicy".
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.04.18, 10:48:28
Chyba będę musiał napisać sprostowanie, bo temat zasilaczy zaczyna obrastać mułem i legendami.

Edyta:
Dobra od początku, podział napięć w systemie energetycznym:
nN - niskie napięcie (do 1kV), czyli takie jakie mamy w gniazdku w domu (1-faz) 230V w zakresie od +10 do -6%. Kiedyś było 220V +/-10%.
SN - średnie napięcie od 1kV do 100kV
WN - wysokie napięcie, 110kV i 220kV w Polsce
NN - najwyższe napięcie 400kV i 750kV

Często za do worka WN wrzuca się wszystko co jest na napięcie powyżej 100kV.

Cytuj
... wiosce przy samym transformatorze WN/SN/NN na całą miejscowośc.

Nie znam takiego przypadku, aby sieć dystrybucyjna wsi czy miasta była zasilana przez jeden transformator wprost z 110kV/400V. Sieci dystrybucyjne mogą być najczęściej 20kV, 15kV lub 10kV (na terenie RP). Do rozważań należy przyjąć, że mamy do czynienia z transformatorem 10kV/400V a w przypadku wsi do tego długie linie napowietrzne. Napięcie w punkcie zasilania odbiorcy (przed licznikiem) nie powinno być niższe niż 224V i nie może być wyższe niż 253V. Jeżeli napięcie w punkcie odbioru (przed licznikiem) nie spełnia tych wymagań, należy niezwłocznie udać się do dostawcy energii i zgłosić ten fakt. Zmiana zaczepów regulacyjnych (+/- 5% z krokiem 2.5%) na transformatorze dystrybucyjnym (SN/nN) może być wykonana tylko przez operatora sieci dystrybucyjnej i wymaga odcięcia zasilania (zmiana zaczepów jest wykonywana w stanie beznapięciowym).

Do dalszych rozważań weźmy najgorszy przypadek: 253V na zaciskach gniazdka (mało prawdopodobne. ale niech będzie).

Typowy zasilacz do ZXa (wersja EU) był o projektowany dla napięć 220Vac na wejściu i niestabilizowane 9V a wyjściu nprzy obciążeniu 1.4A. W stanie jałowym może dawać do 14-14.5V. Spadek na diodach ok. 1.2V albo i więcej przy pełnym ich obciążeniu. Da nam jakieś 12.3V na wejściu do przetwornicy. Dokładając obciążenie w postaci Speccy, napięcie spadnie do ok 10.5V.

Wszystko jest zgodnie z wytycznymi projektantów ZX Spectrum, którzy założyli, że napięcie zasilania nie może przekroczyć 14V przy obciążeniu samym ZXem (jakieś 650-800mA).

Wracając do podniesienia napięcia zasilania, zmiana z 220V na 230V +10% daje nam wzrost całościowy o ok. 15% po stronie pierwotnej. Dla uproszczenia przyjmijmy, że przeniesie się ono wprost na wyjście z zasilacza. 10.5V + 15% daje ok. 12.1V. Nadal poniżej progu założonego przez projektantów ZXa. Jedynie stabilizator 7805 dostanie w tyłek. O ile poprzednio miał do skonsumowania 5.5V teraz będzie miał 7.1V. Inną rzeczą są kondensatory zastosowane w zasilaczu oraz na wejściu do ZXa. One są niedoszacowane pod względem napięcia pracy. Standardowo znajdują się tam na napięcie 16V. Niby OK, ale dla elektrolitów należało by przyjąć, że powinny być one zwymiarowane na 1.6x napięcie w układzie. 10.5V (napięcie rzeczywiste, a nie znamionowe zasilacza) x 1.6 = 16.8V ... można przełknąć to niedoszacowanie, ale przy 12.1V x 1.6 = 19.4V (!).

Wnioski:
- zasilacz niestabilizowany (dowolny o napięciu wyjściowym 9V) niezależnie czy był projektowany na 220V czy na 230V nie zmieni wiele dla pracy samego ZX Spectrum poza efektami cieplnymi stabilizatora.
- osobiście zalecam wymianę kondensatora w zasilaczu na taki o napięciu znamionowym 25V i to samo dotyczy się elektrolitów w przetwornicy
- aby pozbyć się grzałki (7805), należy zastąpić stabilizator dobrej jakości przetwornicą DC-DC (Recom, Traco, Murata, XP Power ...)
- nie należy oszczędzać na kondensatorach w przetwornicy -5V i 12V, szczególnie tych 100uF.



Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.18, 11:39:01
Te rozwiązania praktyczne w
ZX (4  diody 1A), Plusie (jedna 5A)  i Szaraku (mostek 4A)
spełniają swoją rolę. Są "prawie darmowe", proste i sprawdzone.
Teoretycznie można to rozwiązać i w inny lepszy sposób.
Ten opisany sposób nie ingeruje w układ
i nie jest "mułem ani legendą". IMHO...
 :) :) :)
Niemniej sprostowanie na pewno nie zawadzi.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.04.18, 11:44:22
Mostek 4A ... po co, skoro zasilacz i tak nie dostarczy więcej niż 1.4A.?

A nie prościej pozbyć się stabilizatora 7805? Schłodzisz wnętrze gumiaka, ULA dostanie oddechu przez niższą temperaturę w obudowie, przestaniesz mieć problemy z wpływem napięcia zasilania na pracę całości.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Phonex w 2018.04.18, 11:54:25
Rozwiązanie z diodami jest niezłe, ale nie idealne.
Ponieważ spectrumowy zasilacz jest niestabilizowany, to przy większym obciążeniu napięcie spada. Czyli - jeśli dołożymy interfejs lub kilka - może spaść poniżej wymaganych minimalnych 7V.
Należałoby więc w ten sposób dobrać liczbę diod: żeby przy maksymalnym obciążeniu nie spadła poniżej tego 7V (w moim praktycznie poniżej 7,5V zrywa synchronizację na wyjściu video).

No to policzmy.
Przy prądzie maksymalnym 1,4A, napięcie na wyjściu zasilacza EU1400 od Spectrum 48K jest 9,5V (dla napięcia sieci 233V). Więc z jedną diodą da około 8V, a z dwoma: ~6,5V - już za mało.
Wniosek: jedna dioda max! Wtedy przy obciążeniu gołym Spectrumem musimy się pogodzić z napięciem około 10V.

No, chyba że założymy że zasilacz będzie używany tylko z tym jednym komputerem, w jednej tylko konfiguracji, wtedy oczywiście można sobie dobrać precyzyjnie, tylko wtedy w zasadzie wypadałoby zasilacz przyspawać na stałe do tego komputera, żeby nie użyć z innym ;)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.04.18, 11:57:23
Rozwiązanie z diodami jest niezłe, ale nie idealne.
Ponieważ spectrumowy zasilacz jest niestabilizowany, to przy większym obciążeniu napięcie spada. Czyli - jeśli dołożymy interfejs lub kilka - może spaść poniżej wymaganych minimalnych 7V.

Błąd logiczny. Zakładasz, że przeciążysz zasilacz powyżej 1.4A.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Phonex w 2018.04.18, 11:59:40
Nie. Z dołożonymi diodami może spaść poniżej 7V.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.18, 12:04:44
Ale ja to pomierzyłem praktycznie.
Na fotkach napięcia przy różnych prądach obciążenia
A mostek jest 4A aby przy zwarciu
poleciał bezpiecznik a nie "słaby" mostek.
Najważniejsze jest aby nie za bardzo
przerabiać "staruszków", a im pomóc.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Phonex w 2018.04.18, 12:20:09
Wszystko gra, ale nie bardzo można polecić twoje rozwiązanie "podłącz sobie w szereg mostek, jeśli napięcie jest za duże" innym użytkownikom. Można tylko polecić "pomierz sobie i dobierz ilość diod".
Rozwiązanie jest trochę nieeleganckie, bo tak zmodyfikowany zasilacz może nie sprawdzić się z inną konfiguracją, więc nie powinieneś nikomu pożyczać. A ponieważ za jakiś czas zapomnisz o warunkach tej modyfikacji, więc dlatego napisałem, że wypadałoby podłączyć zasilacz na stałe.
Jakimś wyjściem byłoby może napisanie nowej tabliczki znamionowej na zasilacz, ale to też jakoś mi się nie podoba... naklejać coś na zasilacz? :o
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: trojacek w 2018.04.18, 12:26:27
Błąd logiczny. Zakładasz, że przeciążysz zasilacz powyżej 1.4A.

Nie, Klaud. Phonex ma rację. Nie trzeba "iść" tak daleko. Transformator, jak każde źródło napięciowe, ma rezystancję wewnętrzną, która powoduje spadek napięcia na odbiorniku zależny od natężenia pobieranego prądu (a prostownik jeszcze bardziej pogarsza sprawę).
Wyguglałem ściągę na ten temat (w załączniku), całość jest tu (https://ea.elportal.pl/zasilacze.html).

Z drugiej strony, masz rację, że najlepiej wsadzić sprawny step-down.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.18, 12:36:25
Ale teoria jest zgodna z praktyką w ... Teorii.
Podłączone, pomierzone i "gitara".
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: trojacek w 2018.04.18, 12:43:38
Nie chodzi o jakąś teorię, tylko o prawa fizyki, których nie przeskoczysz :)
Mimo wszystko pomyślałbym o dobrym zasilaczu (osobiście używam impulsowego 9V/4A, który nie ma wad źródeł liniowych) i zostawieniu na płycie komputera należytego porządku, a najlepiej zamianie 7805 na Traco lub inny step-down.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.04.18, 13:02:25
Jacku, i tak, i nie. Rezystancje wewnętrzna trafo można pominąć w naszym przykładzie. Zrobiłem za dużo uproszczen na początku, nie komplikować. Zasilacz speccy zawsze da 9V przy 1.4A , rezystancja wewnętrzna trafo jest pomilana.  Ale jestem po pracy, popijam Kirina patrząc na wieczorne Kobe, jakoś nie mam ochoty na akademickie dysputy. ;)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.18, 13:59:20
Zakupiłem (6 zł/szt.) na znanym portalu zasilacze 5V4A (do Amstrada)
oraz 9V4A (do S48). Ale to nie to co oryginały.
To tak "coby się nie spierać" co lepsze.
Jak przyjdą pomierzę i sprawdzę jak się będą sprawować.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: pear w 2018.04.18, 14:08:14
Na pewno do ZX trzeba będzie polaryzację odwrócić.
Zamiast ucinać i na nowo zaprawiać wtyczkę w takim zasilaczu, to ja odcinam wtyczkę z ok. 15 cm przewodu i wstawiam na kablu wyłącznik (przy okazji wewnątrz obudowy przełącznika odwracając polaryzację).
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: coberr w 2018.04.19, 17:13:19
Chyba będę musiał napisać sprostowanie, bo temat zasilaczy zaczyna obrastać mułem i legendami.

Edyta:
Dobra od początku, podział napięć w systemie energetycznym:
nN - niskie napięcie (do 1kV), czyli takie jakie mamy w gniazdku w domu (1-faz) 230V w zakresie od +10 do -6%. Kiedyś było 220V +/-10%.
SN - średnie napięcie od 1kV do 100kV
WN - wysokie napięcie, 110kV i 220kV w Polsce
NN - najwyższe napięcie 400kV i 750kV

Często za do worka WN wrzuca się wszystko co jest na napięcie powyżej 100kV.

Cytuj
... wiosce przy samym transformatorze WN/SN/NN na całą miejscowośc.

Nie znam takiego przypadku, aby sieć dystrybucyjna wsi czy miasta była zasilana przez jeden transformator wprost z 110kV/400V. Sieci dystrybucyjne mogą być najczęściej 20kV, 15kV lub 10kV (na terenie RP). Do rozważań należy przyjąć, że mamy do czynienia z transformatorem 10kV/400V a w przypadku wsi do tego długie linie napowietrzne. Napięcie w punkcie zasilania odbiorcy (przed licznikiem) nie powinno być niższe niż 224V i nie może być wyższe niż 253V. Jeżeli napięcie w punkcie odbioru (przed licznikiem) nie spełnia tych wymagań, należy niezwłocznie udać się do dostawcy energii i zgłosić ten fakt. Zmiana zaczepów regulacyjnych (+/- 5% z krokiem 2.5%) na transformatorze dystrybucyjnym (SN/nN) może być wykonana tylko przez operatora sieci dystrybucyjnej i wymaga odcięcia zasilania (zmiana zaczepów jest wykonywana w stanie beznapięciowym).

Wnioski:
- zasilacz niestabilizowany (dowolny o napięciu wyjściowym 9V) niezależnie czy był projektowany na 220V czy na 230V nie zmieni wiele dla pracy samego ZX Spectrum poza efektami cieplnymi stabilizatora.
- osobiście zalecam wymianę kondensatora w zasilaczu na taki o napięciu znamionowym 25V i to samo dotyczy się elektrolitów w przetwornicy
- aby pozbyć się grzałki (7805), należy zastąpić stabilizator dobrej jakości przetwornicą DC-DC (Recom, Traco, Murata, XP Power ...)
- nie należy oszczędzać na kondensatorach w przetwornicy -5V i 12V, szczególnie tych 100uF.

mój błąd - przepraszam- energetykiem nie jestem - chodziło mnie raczej o poziomy napięc rzedu 6...30KV i ich transformowanie do poziomu 400/230V.

Co do wniosków niestety coś  mnie sie zdaje , że się troche sie mylisz. Ja mysle ze dobrze by bylo wykonać test ISSUE 4S oraz ISSUE 6 (po uprzednim wyjęciu DRAM 4116  na zasilaczu regulowanym w zakresie 9-14V. Przypuszczam , że niektóre egzemplarze płyt (o ile nie wszystkie)  po prostu przestaną pracować (przetwornica - jako , że próbke napięcia pobiera ze strony 12V - po prostu  przestanie pracować... jUz taki przypadek miałem. Efekt wiadomy - zniszczenie pamieci 4116 po zaniku napięcia polaryzującego ich podłoże (-5V) ; 12 V oczywiscie bedzie w normie lub nawet wyższe - jesli zasilacz dostarczy te 14V.
 

Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.04.19, 18:00:43
W którymś wątku podawałem cytat ze specyfikacji Sinclair Research Ltd. Stoi tam, że napięcie zasilania nie może przekroczyć 14V (albo 13V).
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.04.20, 00:36:48
Zanalazlem: http://www.speccy.pl/forum/index.php?topic=3195.msg48344#msg48344 (http://www.speccy.pl/forum/index.php?topic=3195.msg48344#msg48344)
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.20, 08:28:15
Nie bardzo wiem co „takiego złego” zrobiłem w zasilaczach, ograniczając ich napięcie za pomocą diod. Rozwinęła się akademicka dyskusja, która nie bardzo wiem do czego prowadzi. Przecież te diody w moim przypadku w żaden sposób nie pogarszają zasilania , a wręcz przeciwnie, polepszają warunki pracy stabilizatorów 5V oraz przetwornic. Nie trzeba stosować żadnych ingerencji w płyty kompów zastępując oryginalne 7805 innymi rozwiązaniami (Recom, Traco, Murata, XP Power..)
Najlepiej sprawdziło się to w przypadku ZX81 gdzie 4 szeregowe diody z jakiegoś mostka obniżyły napięcie zasilacza  i polepszyły warunki pracy stabilizatora na płycie  w taki sposób, że nie jest gorący a tylko ciepły. 
Zastosowałem i to u mnie się sprawdza. Nie namawiam Nikogo do przeróbek, dlatego zakończmy może te dyskusje o zasilaczach. U mnie zostaje to tak jak jest. Powrót do stanu pierwotnego to wylutowanie diod. Nawet nie będzie po tym śladu.
Pozdrawiam.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Maryjan w 2018.04.20, 09:13:38
Dodatkowa dioda w zasilaczu sprawdza się wtedy, gdy ZX-a używamy bez zewnętrznych interface.
Przy zasilaniu ZX-a tak przerobionym zasilaczem, po podłączeniu na szynę krawędziową różnego rodzaju interface-ów, mogą zacząć się dziać "cuda".
Sprawdzone w praktyce. Na kilku płytach ZX Spectrum.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: KWF w 2018.04.20, 09:34:24
Zlego nic, najwyzej ZX przestanie Ci dzialac, w  przypadku spadku napiecia w sieci zasilajacej do dozwalanych prawem eneretycznym wartosci: 207V. Dojdzie do tego spadek napiecia na instacji odbiorczej ok 5% (średnio) i na wejściu zasilacza będziesz miał 197V. Pytanie za 100punktow: ile będziesz miał na wyjściu swojego zasilacza obciążonego do np. 1A?

Pamiętaj o tym, ze system elektroenergetyczny jest w ciągłym stanie nieustalonym. Napięcie w sieci zmienia w zależności od pory dnia, roku.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: tdu w 2018.04.20, 10:31:57
Dlatego lepiej niż diody, w zasilaczu wstawić 7809, koszt niewielki, a napiecie stabilizowane.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: Phonex w 2018.04.20, 11:48:47
Nie bardzo wiem co „takiego złego” zrobiłem w zasilaczach, ograniczając ich napięcie za pomocą diod. Rozwinęła się akademicka dyskusja, która nie bardzo wiem do czego prowadzi.
Nic złego.
Ja tylko zwróciłem uwagę chcącym to zastosować, że jest niezgodne z inżynierską zasadą projektowania "na najgorszy wypadek".
Dyskusja jest po to, żeby znaleźć rozwiązanie uniwersalne, dla wszystkich :)

Dlatego lepiej niż diody, w zasilaczu wstawić 7809, koszt niewielki, a napiecie stabilizowane.


Hmmm... 7809 ma minimalne napięcie wejściowe 11,5V wg datasheeta, a obciążony gołym Spectrumem zasilacz daje ~11,2V. Więc jeśli to działa, to znaczy że jest lepszy niż przewidzieli ;) A serio: rozrzut parametrów, czyli nie ma gwarancji, że każdy będzie działał.
Więc raczej trzeba zastosować jakiś stabilizator low drop, któremu wystarczy 9,5V, jak pisał coberr.

I to jest moim zdaniem najlepsze rozwiązanie nisko-kosztowe.
Idealne to oczywiście, jak pisał Klaud, przetwornica step-down zamiast 7805 w komputerze.

Dziękuję wszystkim dyskutantom! :D
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.20, 13:20:53
Przecież tu nie chodzi o 5V tylko o napięcie podawane na przetwornicę.
To ONA niszczy RAM-y. A czemu pada ???

No dobrze. Przyszły 4A zasilacze impulsowe.

Odpowiadając na pytanie za 100 pkt.
Ja mieszkam w Toruniu ... Tu napięcie jest zawsze wysokie.
Dba o to jeden z ojców  ;) ;) ;)
Pozdrawiam Weekendowo.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: romeks w 2018.04.24, 11:14:53
Na pewno do ZX trzeba będzie polaryzację odwrócić.
Zamiast ucinać i na nowo zaprawiać wtyczkę w takim zasilaczu, to ja odcinam wtyczkę z ok. 15 cm przewodu i wstawiam na kablu wyłącznik (przy okazji wewnątrz obudowy przełącznika odwracając polaryzację).

Bardzo fajna porada. Zastosowałem. Dzięki.
Tytuł: Odp: ISSUE 4S ZXSp+
Wiadomość wysłana przez: coberr w 2018.04.26, 10:35:08
Przecież tu nie chodzi o 5V tylko o napięcie podawane na przetwornicę.
To ONA niszczy RAM-y. A czemu pada ???


Ja mieszkam w Toruniu ... Tu napięcie jest zawsze wysokie.
Dba o to jeden z ojców  ;) ;) ;)

Tak ale tu mowa  o stabilizatorze LDO 9V w samym zasilaczu - który w założeniu teoretycznie powinien zapewnić pewne (w sensie : o stałej wartości) napięcie zasilania dla całego spectrum (bez wzgledu na wahania nap. wejsciowego).
CHodzi głownie o to - aby napięcie nie wzrastało nadmiernie (zaburzenie pracy przetwornicy - z uwagi na fakt pojawienia sie na jej wejsciu nap. o wartości oscylującej w okolicach 12V lub ja przewyższającej. Jednoczesnie zapewnienie minimalnej wartości rzędu 9V.

Tylko jak tak teraz patrzę na chociażby nieszczęsne TME - zbyt wielkiego wyboru ni ma - zeby nie powiedzieć, ze  TME w ogóle go nie ma :)

TME ma dostępny  LM2940T-8.0 - jak widać- 8V. pytanie - czy potwornica spectrum da radę skompensować taką różnicę...
Jesli nie - to pozostaje przerobka stabilizatora za pomocą np. 2 dodatkowych diod (podbicie napiecia do ~9,2V) - o ile to się spisze dla tych stabilizatorów. Nalezy pamietac - ze stabilizatory LDO mają gorsze parametry dynamiczne - niż standardowe chociażby seri 78xx. wszelkie zachowania równiez nalezałoby przetestować.

Jednak podejrzewam - ze  gdyby nawet - to dodatkowe zainstalowane ewentualne "międzymordzia" zaczną nagle leżeć i kwiczeć :) . Zatem 9 V to wartośc chyba raczej  krytyczna i zarazem minimalna.

w takim razie lepiej poszukac tutaj takiego stabilizatora:

https://pl.mouser.com/Semiconductors/Power-Management-ICs/Voltage-Regulators-Voltage-Controllers/LDO-Voltage-Regulators/_/N-5cgac?P=1z0wd86 

a co do ojca  - zapewne sam dyrektor :D